σκοτία

(Scotland). Περιοχή των Βρετανικών Νησιών, που περιλαμβάνει το βόρειο τμήμα του νησιού της Μεγάλης Βρετανίας και τα αρχιπελάγη των Σέτλαντ, των Ορκάδων των εξωτερικών και εσωτερικών Εβρίδων και άλλα μικρότερα. Η Σ., - παλιότερη γραφή Σκωτία -, ανήκει στο Ηνωμένο Βασίλειο Μεγάλης Βρετανίας και Βόρειας Ιρλανδίας και έχει έκταση 78 783 τ. χλμ. και πληθυσμό 5 094 000 κατ. που πρεσβεύουν κατά το μεγαλύτερο μέρος την πρεσβυτεριανή θρησκεία και μιλούν την αγγλική γλώσσα (η γαελική γλώσσα μιλιέται όλο και αραιότερα). Η διάταξη των βουνών της Σ. είναι κυρίως από ΝΔ προς ΒΑ, στην κύρια διεύθυνση δηλαδή, στην οποία εκδηλώθηκε η καληδόνια oρoγενεττκή συρρίκνωση. Προς τα Β εκτείνεται μια περιοχή υψίπεδων, τα Χάιλαντς, που χωρίζονται από δυο βαθιές εγκοπές τεκτονικής προέλευσης. Από αυτές, η δυτικότερη - που σήμερα έχει κατακλυστεί από τα νερά του Ατλαντικού και αποτελείται από τη Νορθ Μιντς, τη Λιτλ Μιντς και από τη θάλασσα των Εβρίδων - χωρίζει το νησιωτικό κορδόνι των Εξωτερικών από τις Εσωτερικές Εβρίδες και από τα όρη της βόρειας Σκοτίας, τα Νορθ Ουέστ Χάιλαντς, των οποίων συνέχεια προς ΒΑ είναι οι Ορκάδες και οι Σέτλαντ, ενώ η ανατολικότερη, που λέγεται Γκλεν Μορ, χωρίζει τα ανάγλυφα αυτά από τα Γραμπιανά Υψίπεδα, τα οποία έχουν την ψη λότερη κορυφή των Βρετανικών Νησιών (Μπεν Νέβις, 1343 μ.). Στα Ν των Γραμπιανών Υψίπεδων βρίσκονται οι Λόουλαντς, περιοχή βαθύπεδων που εκτείνεται μεταξύ του Φερθ οφ Κλάυντ και του Φερθ οφ Φορθ και διακόπτεται από μερικά λοφώδη συγκροτήματα. Είναι κατά μεγάλο μέρος εύφορη, πλούσια σε γαιάνθρακες και άλλα ορυκτά και αποτελεί το ζωτικότερο τμήμα όλης της Σ. Προς τα Ν των Λόουλαντς βρίσκονται τα Σάουθερν Άπλαντς (843 μ. στο όρος Μέρικ), που χωρίζονται από κοιλάδες σε ορεινά συγκροτήματα, τα οποία έχουν γενικά απαλό και στρογγυλωπό σχήμα και καλύπτονται συχνά από άγονες εκτάσεις ή φτωχούς βοσκότοπους. Προς ΝΑ των Άπλαντς υψώνονται οι λοφώδεις ράχες των Σέβιοτ στα σύνορα με την Αγγλία. Το κλίμα της Σ. είναι εύκρατο εξαιτίας των ευεργετικών επιδράσεων του Ρεύματος του Κόλπου που περνά από τις δυτικές και βόρειες ακτές της. Οι χειμώνες είναι σχετικά ήπιοι και τα καλοκαίρια μάλλον θερμά: οι θερμικές διακυμάνσεις όμως αυξάνονται όσο προχωρούμε, από τις ακτές που βρέχονται από τον Ατλαντικό, από τη θάλασσα των Εβρίδων, από τη θάλασσα της Ιρλανδίας και από τη Βόρεια θάλασσα, προς το εσωτερικό. Άφθονες παντού είναι οι βροχοπτώσεις, αλλά ιδιαίτερα στην πλευρά που βλέπει προς τον Ατλαντικό, η οποία είναι εκτεθειμένη στους υγρούς δυτικούς ανέμους. Η Σ. είναι περιοχή πλούσια σε νερά. Οι ποταμοί, με περιορισμένη ανάπτυξη, είναι σχεδόν πάντοτε σε κατάσταση ηρεμίας. Κυριότεροι είναι ο Εσκ, ο Νιθ και ο Ντη, που εκβάλλουν στη θάλασσα της Ιρλανδίας, ο Κλάυντ, στο στενό του Βορρά, ο Όυκελ, ο Μέιγκ, ο Μπώλυ, ο Φίντχορν, ο Σπέυ, ο Ντον, ο Ντη, ο Ταίυ, ο Φορθ και ο Τουήντ, που εκβάλλουν στη Βόρεια θάλασσα. Όλοι σχεδόν οι ποταμοί χύνονται στη θάλασσα σε μακρούς και στενούς μυχούς παγετωνικής προέλευσης, που λέγονται firhs, και δεν είναι άλλο παρά φιορδ, δηλαδή τα ακραία σημεία των ποτάμιων κοιλάδων, που έχουν διευρυνθεί και εκσκαφεί από παγετώνες του τεταρτογενούς και έχουν κατακλυστεί ύστερα από τα νερά της θάλασσας. Οι σκοτικές ακτές είναι πραγματικά εξαιρετικά οδοντωμένες. Τα μεγαλύτερα firths είναι των Σόλουαίυ, Κλάυντ, Λορν, Ντορν, Μόραιϋ, Ταίυ και Φορθ. Πολυάριθμες είναι εξάλλου οι λίμνες, κατά το μεγαλύτερο μέρος στενές και επιμήκεις, που καταλαμβάνουν γενικά τα τμήματα των κοιλάδων τα οποία έχουν εκσκαφεί από τους παγετώνες του Τεταρτογενούς και έχουν κατά συνέπεια την ίδια προέλευση με τα firhs αυτές ονομάζονται από τους Σκότους lochs. Κυριότερες είναι η Μάρη, η Σιν, η Μόραρ, η Νες, η Λόκυ (οι δυο τελευταίες βρίσκονται μέσα στο Γκλεν Μορ, το μακρύ βαθύπεδο τεκτονικής προέλευσης που εκτείνεται προς ΒΑ στο Μόραιϋ Φερθ και προς ΝΔ στο Φερθ οφ Λορν και στη Λοχ Λιν), η Αρκάιγκ, η Λάγκαν, η Ράνοχ, η Ταίυ, η Ω, η Hpv, η Κάτριν. Η περιοχή είναι αραιοκατοικημένη, εκτός από τις Λόουλαντς, όπου υπάρχουν πυκνότητες από τις πιο υψηλές της Ευρώπης. Κυριότερες πλουτοπαραγωγικές πηγές είναι η κτηνοτροφία (προβατοειδών), η γεωργία (δημητριακά, πατάτες, γογγύλια, κηπευτικά), η παραγωγή μπίρας και ουίσκυ, η αλιεία, η βιομηχανία υφαντουργίας και ειδών διατροφής. Στις Λόουλαντς η εξόρυξη γαιανθράκων και άλλων ορυκτών ευνόησε την ανάπτυξη της μεγάλης σύγχρονης βιομηχανίας, που είναι σημαντικότατη στους τομείς μεταλλουργίας, χαλυβουργίας, ναυτιλιακών ειδών, μεταλλομηχανουργίας, υφαντουργίας, ειδών διατροφής και χημικών προϊόντων. Κυριότερο λιμάνι είναι η Γλασκόβη· τα άλλα έχουν αισθητά μικρότερο ενδιαφέρον. Κυριότερη πόλη από ιστορική και καλλιτεχνική άποψη είναι όμως το Εδιμβούργο, που ονομάζεται «Αθήνα του Βορρά». Άλλες πόλεις αξιόλογου ενδιαφέροντος είναι η Αμπερντήν, η Νταντή και η Ίνβερνες. Η Αμπερντήν (211 200 κάτ.) είναι μια τυπική σκοτική πόλη με ενδιαφέροντα μνημεία του παρελθόντος της, μεταξύ των οποίων ο καθεδρικός ναός (14ος-16ος αι.) και ο ναός του Βασιλικού Κολέγιου (Κινγκς Κάλετζ)· βρίσκεται στη Βόρεια θάλασσα, στη συμβολή μερικών από τις κυριότερες οδικές αρτηρίες της βόρειας Σκοτίας. Ακόμα βορειότερα βρίσκεται η Ίνβερνες (34 870 κάτ.), αρχαία οχυρωμένη πόλη, σημαντική κατά το Μεσαίωνα, που βρίσκεται στις εκβολές του Νες, ο οποίος πηγάζει από τη Λοχ Νες, στο Μόραιϋ Φερθ· είναι σήμερα σημαντικό εμπορικό κέντρο με διάφορες μεταποιητικές βιομηχανίες. Άλλες μεγάλες πόλεις είναι οι:’ Ελτζιν και Περθ στην ανατολική πλευρά των Γραμπιανών Υψίπεδων και όχι μακριά από τη Βόρεια Θάλασσα- Αιιρντρή, Κλάυντμπανκ, Κόουτμπριτζ, Ντάμπαρτον, Χάμιλτον, Τζώνστοουν, Κέρκιν-τιλοχ, Μάδεργουελ, Παίρσλεϋ και Ρένφρου, όλες προάστια της Γλασκόβης, γνωστής με το όνομα Σέντραλ Κλάυντσαϊντ· Γκρήνοκ βιομηχανικό και λιμενικό κέντρο στον ποταμόκολπο του Κλάυντ- Κέρκαλντυ, Ντάνφερμλαϊν, Γκραίηντζμαθ, Φώλκερκ και Στέρλινγκ, που έχουν για κέντρο οικονομικού βάρους το Εδιμβούργο και το Φερθ οφ Φορθ Άυρ και Ντάμ-φριζ στο νοτιοδυτικό τμήμα της περιοχής. Ιστορία. — Από τους πρώτους κατοίκους της Σ., οι Καληδόνιοι, κελτικής προέλευσης, υποτάχτηκαν από τον Αγρικόλα (80 μ.Χ.), στη ρωμαϊκή κυριαρχία. Στο βόρειο τμήμα της χώρας όμως έμειναν ανεξάρτητες οι φυλές των Πίκτων και των Σκότων, οι οποίες τον 5o αι., παρά το αδριάνειο τείχος που κατασκευάστηκε το 2o αι., εισέβαλαν και λεηλάτησαν τη ρωμαϊκή Βρετανία. Η διάδοση του Χριστιανισμού, που άρχισε γύρω στα μέσα του 6ου αι., και η ίδρυση σημαντικών μοναστηριών αποτέλεσαν την αφετηρία του εκπολιτισμού των Πίκτων και των Σκότων, που το 843 ενώθηκαν σε ενιαίο βασίλειο υπό το Σκότο Κένεθ. Στους επόμενους αιώνες, το βασίλειο της Σ. βρισκόταν σχεδόν πάντοτε σε πόλεμο με τους Άγγλους, αν και υπέστη κάτω από διάφορες μορφές την επίδραση τους, ιδιαίτερα όταν μετά τη νορμανδική κατάκτηση της Αγγλίας (1066), πολλοί Αγγλοσάξονες πρόσφυγες κατάφυγαν στη Σκοτία. Το 1291, όταν εξαφανίστηκαν οι άρρενες απόγονοι των Σκότων βασιλιάδων, ο Εδουάρδος A’ της Αγγλίας διορίστηκε διαιτητής από το Κοινοβούλιο μεταξύ των διάφορων μνηστήρων του θρόνου και παραχώρησε το στέμμα στον Ιωάννη Μπάλιολ (1292), μετά την εκθρόνιση όμως του τελευταίου ανάλαβε και την ηγεμονία της Σ., την οποία αργότερα αναγκάστηκε να εγκαταλείψει (ειρήνη του Νιούκαστλ του 1327) υπέρ του Ροβέρτου Μπρους, ο οποίος το 1306 είχε επαναστατήσει εναντίον του. Τον Μπρους διαδέχτηκε ο ανήλικος γιος του Δαβίδ B’, που ανατράπηκε το 1332 από τον Εδουάρδο Μπάλιολ, ο οποίος ξανάφερε τη Σ. στην αγγλική κυριαρχία, που διάρκεσε ως το 1357, εποχή κατά την οποία ο Εδουάρδος Γ’ της Αγγλίας αποφάσισε να αναγνωρίσει την ανεξαρτησία της χώρας ανεβάζοντας στο θρόνο το Δαβίδ B’. Μετά το θάνατο του τελευταίου (1371), το στέμμα περιήλθε στο Ροβέρτο A’ Στούαρτ, γιο μιας κόρης του Ροβέρτου Μπρους και του αρχιθαλαμηπόλου της αυλής Ουώλτερ Στούαρτ. Έτσι εγκαινιάστηκε η δυναστεία των Στούαρτ, η εξουσία της οποίας είχε να αντιμετωπίσει συχνά την ανυπακοή των γαιοκτημόνων, τις αντιθέσεις μεταξύ των μνηστήρων του θρόνου και την εχθρότητα της γειτονικής Αγγλίας. Συμμαχώντας με τη Γαλλία, ο Ιάκωβος Δ’ (που πέθανε το 1513) και ο Ιάκωβος E’ Στούαρτ (που πέθανε το 1542), κάνανε μακροχρόνιους πολέμους κατά των Άγγλων βασιλιάδων Ερρίκου Z’ και Ερρίκου H’. Μετά το θάνατο του Ιάκωβου E’, κατά τη διάρκεια της ανηλικότητας της κόρης του Μαρίας Στούαρτ και της αντιβασιλείας της βασιλομήτορας Μαρίας των Γκιζ, εξέχουσα θέση κατέλαβε η φιλογαλλική μερίδα, πιστή στον καθολικισμό, ενώ η πλειονότητα της χώρας είχε προσχωρήσει στη μεταρρύθμιση των Τζων Νοξ και παντού διεξάγονταν βίαιοι θρησκευτικοί αγώνες, που οδήγησαν, το 1560, στην αναγνώριση της πρεσβυτεριανής Εκκλησίας. Αλλά το επόμενο έτος, με την επιστροφή της Μαρίας Στούαρτ από τη Γαλλία, οι καθολικοί εξεγέρθηκαν προκαλώντας σε αντίποινα επανάσταση κατά της βασίλισσας, που εκθρονίστηκε και αναγκάστηκε να ζητήσει άσυλο στην Ελισάβετ της Αγγλίας (1567). Η Σ. παρόλα αυτά εξακολούθησε να σπαράσσεται από εμφύλιους αγώνες και θρησκευτικές αντιθέσεις είτε επί της αντιβασιλείας, κατά τη διάρκεια της ανηλικότητας του Ιάκωβου ΣΤ’, γιου της Μαρίας, είτε υπό τη βασιλεία του ίδιου, που το 1603 έγινε βασιλιάς και της Αγγλίας. Το 1630 οι φιλοκαθολικές τάσεις του διαδόχου του, Κάρολου A’, προκάλεσαν το σχηματισμό της Covenant (Ομολογία πρεσβυτεριανής πίστης) και τη συμμαχία μεταξύ των Σκότων και του αγγλικού Κοινοβουλίου (1643)· μετά τη νίκη όμως οι σύμμαχοι ήρθαν σε σύγκρουση μεταξύ τους και οι Σκότοι ηττήθηκαν στο Ντάνμπαρ από τον Κρόμβελ (1650). Μετά την παλινόρθωση του Κάρολου B’ επιβλήθηκε με τη βία η επισκοπική Εκκλησία, διώχτηκαν οι πρεσβυτεριανοί, επί Ιάκωβου B’ έγιναν δεκτοί οι ιησουίτες και ακολούθησε απόπειρα αποκατάστασης του καθολικισμού. Η κατάσταση εξελίχτηκε σε μορφές ζωής πιο φιλελεύθερες και ανεκτικές μετά τη δεύτερη αγγλική επανάσταση (1688) και την άνοδο στο θρόνο του Γουλιέλμου της Οράγγης και της Μαρίας Στούαρτ, που αναγνωρίστηκαν ηγεμόνες και από το Σκοτικό Κοινοβούλιο. Το 1707, κατά τη διάρκεια της βασιλείας της Άννας Στούαρτ, η Σ. και η Αγγλία συγχωνεύτηκαν στο ενιαίο κράτος της Μεγάλης Βρετανίας: η υπηκοότητα έγινε ενιαία, τα τελωνεία που υπήρχαν μεταξύ των δύο χωρών καταργήθηκαν, καθορίστηκε ενιαίο νόμισμα, το Κοινοβούλιο ενώθηκε και από τότε 45 βουλευτές και 16 λόρδοι κατέχουν αντίστοιχα θέσεις στη Βουλή των Κοινοτήτων και στη Βουλή των Λόρδων στο Λονδίνο. Συγρότημα παραγωγής οιίσκι στο Φορντ Ουίλιαμ. Το κείμενο του 1707 που επισημοποιεί την ένωση της Αγγλίας και της Σκοτίας. Οι lochs είναι τυπικό στοιχείο της Σκοτίας: λίμνες παγετωνικής προέλευσης, μακρόστενες, περιβαλλόμενες από βουνά και συχνά βαθειές: αριστερά, η Loch Etive με τον πύργο Ντάνσταφναγκ. Ο ερειπωμένος καθεδρικός ναός του Έλτζιν, θεωρείται ως ένα από τα σημαντικότερα έργα της σκοτικής γοτθικής αρχιτεκτονικής Παραδοσιακός πύργος της Σκοτίας. Ένα ακόμα τυπικό τοπίο της Σκοτίας στη γραφική περιοχή του Ντάρνες. Άποψη μιας ακτής της Σκωτίας. Βραχώδης ακτή κοντά στη Στόουνχαιβν: οι ψηλές, βραχώδεις και με πολλές οδοντώσεις ακτές, με στενούς κόλπους («flrthus»), που εισχωρούν βαθιά στην ξηρά και αντιστοιχούν σε εκβολές ποταμών, είναι επίσης τυπικό στοιχείο του σκοτικού τοπίου. Σκοτσέζοι με τις γραφικές τοπικές ενδυμασίες τους και το εθνικό όργανό τους την γκάιντα στην εναρκτήρια πανηγυρική τελετή του Φεστιβάλ του Εδιμβούργου. Η μουσική αυτή εκδήλωση συγκεντρώνει χιλιάδες ξένους στην πρωτεύουσα της Σκοτίας.

* * *

η, ΝΑ, και σκοτεία Α

1. σκοτάδι, σκότος, ζόφος («νὺξ ὑμῑν ἔσται ἐξ ὁράσεως, καὶ σκοτία ἔσται ὑμῑν ἐκ μαντείας», ΠΔ)

2. αρχιτ. η κοίλη γλυφή που χωρίζει τις δύο σπείρες τής αττικής βάσης τού ιωνικού, κορινθιακού και σύνθετου κίονα.

[ΕΤΥΜΟΛ. < σκότος + επίθημα -ία (πρβλ. φιλ-ία). Η άποψη ότι ο τ. έχει σχηματιστεί από το επίθ. σκότιος (πρβλ. αἰτία < αἴτιος) δεν θεωρείται πιθανή].